Investigadores da USC recuperan "a nai" das muiñeiras, datada en 1786

Unha investigación de Xullo Alonso Monteagudo na Universidade de Santiago de Compostela (#USC) logrou recuperar a primeira muiñeira con notación musical, creada no nadal de 1786 polo mestre de capela da Catedral compostelá Melchor López, que serviu de mediador para incorporar á música culta un elemento da tradición que no século XIX converteuse nun "elemento identitario" de Galicia durante o 'Rexurdimento'.

Estas conclusións están recollidas na tese 'Música e identidade galega. Do baile dá gaita á muiñeira (s. XVII-XIX)' elaborada por Xullo Alonso en colaboración co antropólogo Marcial Gondar baixo a dirección de Neves Ferreiro e que foi presentada este luns, segundo recolle un comunicado da USC.

Así, a investigación profunda nas orixes do estilo musical e de danza que máis se asocia á cultura tradicional galega e que foi gañando peso a nivel social e transcendencia tamén no político e identitario da man do provincialismo e a súa posterior evolución ao regionalismo, que derivaría no nacionalismo do século XIX.

Foi nese século cando a muiñeira converteuse en "un elemento identitario", un "símbolo" que acompañou ao rexurdir político e cultural dunha época na que se buscaban elementos que conformasen a identidade galega e á formación dun canon de música propia de Galicia a partir de elementos tradicionais.

A referencia máis antiga localizada por Xullo Alonso remóntase a un texto de 1745 de frei Martín Sarmiento, quen compara os movementos do baile cos que fan galiñas e gallso, especialmente "cos saltos que fan os galos". Así, a primeira composición con notación musical atopada data do nadal de 1786 e corre a cargo de Melchor López, mestre de capela da Catedral de Santiago.

López exerce como mediador para incorporar á música culta a muiñeira, que ten na 'Historia de Galicia' publicada por José Verea e Aguiar en 1838 o "discurso" que a "consolida" como "paradigma e referente identitario para Galicia", como apunta o encargado da investigación.

ANTECEDENTES DA MUIÑEIRA

A muiñeira ten os seus antecedentes directos nun tipo de baile chamado "gaita galega", que, paradoxalmente, non se interpretaba necesariamente co instrumento do mesmo nome, senón que afacía tocarse coa guitarra, o instrumento máis popular da época e que mesmo soaba "nas barbarías".

No século XVII empezan a incorporar aos bailes cortesáns pezas populares como as jácaras, as chaconas, os canarios ou, no caso de Galicia, as denominadas 'gaitas', que aprecen nos libros de composicións para guitarra.

Esta composición "galega" gaña popularidade e chega ás pezas teatrais acompañando a personaxes "galegos". As gaitas soaban en guitarras como unha sorte de 'leit motiv' para que o público identificase que o personaxe que acababa de saír a escena era de orixe galega, que "frecuentemente era un personaxe cómico" que afacía xerar "confusión".

A gaita tamén alcanzaba o ámbito relixioso como unha panxoliña, que non debe cinguir exclusivamente ás pezas que se tocaban e bailaban en Nadal, senón que valía, en xeral, para as festas. Neste caso, o carácter dos personaxes galegos cambiaban e pasaban a interpretar roles encarnando valores como a honestidade e a honradez a través de, por exemplo, un pastor "humilde, traballador e esforzado", como resalta Xullo Alonso na súa investigación.