A ameixa que se vende en Galicia xa non é galega: así substituíu a japónica á babosa en 25 anos

O marisco nas rías é cada vez máis escaso e o autóctono foi sustituído nalgúns casos por especies foráneas, máis rendibles no plano económico pero que teñen os seus efectos no ecosistema.

Os datos recompilados pola Xunta, mariscadores e a Plataforma en Defensa dá Ría de Arousa mostran como a ameixa japónica abriuse paso en Galicia até desprazar case por completo á babosa. Máis barata, pero cunha produción moito maior, a foránea impúxose sobre a do país, que pasa a ser case testemuñal en moitas lonxas. 

Cambio climático, contaminación, sobrepesca, especies invasoras… Son moitos os males que acosan aos nosos mares e provocan cambios sobre os ecosistemas mariños. Algunhas especies están a cambiar os seus costumes e tratando de adaptar á nova contorna provocada pola acción humana, pero en moitas ocasións o seu medio vólvese tan hostil que os animais directamente desaparecen case por completo. Un exemplo témolo no lagostino, onde a pesca de arrastre levouna a unha situación crítica, ao bordo da extinción en Galicia. Outro é a ameixa babosa, especie propia do país, sustento de miles de mariscadores e base da economía pesqueira galega. As cifras solicitadas pola Xunta e entidades ecoloxistas non convidan o optimismo. 

CASE UN 85% MENOS 

Os informes estadísticos de Pesca de Galicia da Consellería do Mar non deixan lugar a dúbidas. As cifras con respecto a 1997 son alarmantes. A caída da produción da ameixa babosa é do 84,27% en 25 anos. Si en 1997 foron 2.129.473 de quilos contabilizados, en 2022 son só 334.971. A pesar de todo, o ano pasado non foi o peor, xa que con respecto a 2021 recolléronse 4.394 quilos máis.

Decembro é en ambos os casos o mellor mes do ano, pero mentres que en 2022 destacou por encima dos 75.000 quilos, en 1997 o último mes do ano representaba máis que os 365 días de 2022. Do mesmo xeito, o mes máis abundante de 2022 sería o segundo máis pobre do ano 1997.  
 

A deterioración co paso das décadas foi paulatino e constante. Neste século nunca se recolleu por encima dos 2 millóns de quilos e hai que remontar a 2015 para atopar un ano cunha produción por encima do millón. Neste 2023 os datos, até a data, non son do todo malos. No catro primeiros meses do ano recolleuse moita máis ameixa que no mesmo período do ano pasado. 
 

O AVANCE INVASOR

A gráfica é radicalmente contraria na ameixa xaponesa, unha especie que foi un tema de preocupación na rexión durante varios anos. A ameixa xaponesa foi introducida en Galicia na década de 1990 como unha especie exótica para a acuicultura, pero se escapou dos criadeiros e estableceuse nas rías galegas. Nalgúns puntos da xeografía nacional está considerada como unha especie invasora, pero na economía galega ha resultado moi rendible porque é resistente, prolifera en contornas onde non o fan outras variedades e a súa cría é fácil de obter. 

A expansión da ameixa xaponesa nas rías xerou unha competencia coas especies autóctonas de ameixas, como a babosa e a loura. Os motivos deste cambio é que a ameixa xaponesa reprodúcese con maior rapidez e ten unha maior capacidade de adaptación. Con todo, todo isto permítelle desprazar ás especies autóctonas e ocupar o seu nicho ecolóxico, o que non evitou que os produtores se decanten por ela.
 

A presenza da ameixa xaponesa tamén xerou un conflito cos mariscadores locais, xa que esta especie se converteu nunha competencia directa para a súa actividade económica e reduciu as capturas das especies autóctonas. Algunhas confrarías resistíanse nun principio ao seu cultivo, pero aos poucos perderon a batalla. 

Tamén é unha especie cun valor moito máis baixo no mercado, polo que para gañar o mesmo que coa babosa hai que producir moito máis. Actualmente, cada quilo de babosa véndese entre 10 e 14 euros máis caro que o de japónica. Isto axuda a descifrar a tendencia dos últimos anos, xa que é a oposta á babosa: mentres que en 1997 non alcanzaban os 300.000 quilos, en 2023 superan as 2.200 toneladas. 

A súa explosión foi especialmente pronunciada a partir de 2006, ano no que se aprecia unha notable caída na produción da babosa e no que comeza a investir a tendencia, pasando a especie estranxeira a substituír á foránea. A produción aumentou en 25 anos case un 800%. 
 

Nas lonxas apréciase a caída e pódese ver tamén como a ameixa japónica adiantou á babosa galega. Tomando unha mostraxe da evolución nas lonxas da Arousa, e máis concretamente en Cabo de Cruz, entre 2001 e 2006 a produción de babosa duplicaba á japónica, pero en diante, e no mesmo período de tempo, a japónica pasou a ser o segundo produto das lonxas, só por detrás do berberecho. 
 

Para o período entre 2007 e 2012 a japónica sacaba case 100.000 quilos de vantaxe; entre 2013 e 2018 xa dobraba á babosa: 665.913 quilos fronte aos apenas 301.311 da babosa. De 2019 aos nosos días, a xaponesa multiplica por seis a produción nas lonxas da babosa, que quedou relegada ao terceiro posto, por detrás do berberecho.
 

UN PROBLEMA MEDIOAMBIENTAL

As cifras non son baladí nin a localización tampouco, porque talvez na Arousa é onde máis teñen que dicir, xa que tampouco son favorables os datos recompilados pola Plataforma en Defensa dá Ría de Arousa (PDRA), onde relatan que a produción de ameixa autóctona na ría de Arousa precipitouse un 60% en dúas décadas. 
 

No estudo comparativo realizado coa produción destes bivalvos desde 2003, a asociación conclúe que a situación nestes momentos é “crítica”. Nun comunicado emitido pola organización, e acompañados por confrarías de zonas de extracción de  Cambados, A Illa, Vilanova, Cabo de Cruz, A Pobra e Rianxo, os datos que esgrime o presidente da plataforma, Xaquín Rubido, debuxan un panorama realmente preocupante para todas estas familias dependentes da produción de ameixas.
 

Non é, en ningún caso, unha novidade, xa que esta só é a última dunha reiterada lista de advertencias dos ecoloxistas e marcadores. “Estamos en caída libre”, resumo. No caso da ameixa babosa cifran a caída nun 68%, mentres que a loura practicamente roza ese algarismo, cun 67,8%. Son cifras similares ás que manexa o Goberno autonómico.

Non é tampouco a única especie que se resente. Se atendemos ao berberecho, a PDRA estima que a produción actual é un 23% máis baixa que a media dos últimos 20 anos. Na conta bancaria tamén se nota: as perdas en 2022 roldaron os 10 millóns de euros, unha cifra moi a ter en conta nun momento de crise e inflación. Case a metade, 4,5 millóns, corresponden unicamente á ameixa babosa. 

A Xunta “MIRA PARA OUTRO LADO”

Así as cousas, a plataforma demanda ás administracións públicas un plan de rexeneración da ría. Para iso, precisan unha importante partida orzamentaria que poida, á vez que actúa na protección dos bancos marisqueiros, salvagardar a economía das familias arousás. Na mesma liña, esixen un estudo científico que conclúa con precisión cales son as causas desta baixada e da deterioración da ría. A competencia doutros mercados, o esgotamento da ría ou a falta dunha substitución xeneracional  poden esconder detrás desta crise. 

“A Administración non só non fai nada, senón que tenta tapar a realidade con importación de marisco foráneo", reprende Rubido, que sinala directamente á Xunta xa que “ten todas as competencias”. “Non pode mirar para outro lado”, censura. "Están a levarnos a deixar á ría de Arousa sen marisqueo. A pregunta é: queren iso como modelo para Galicia? Na minería e nos eólicos si pon diñeiro", cuestionan.
 

A plataforma anunciou que tratará de sentar cos responsables da política pesqueira en Galicia, pero son pouco optimistas xa que, até a data, a Consellería do Mar nunca se abriu a dialogar con eles. Por iso, e como medida de presión, non descartan volver tomar as rúas de Santiago de Compostela nunha mobilización que podería volver encher a Praza do Obradoiro: "A Xunta non pode seguir botando balóns fóra. É unha actitude suicida que o único que vai provocar é a extinción do marisqueo na ría de Arousa".